ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ

Ότι ο νεοναζισμός ελλοχεύει στην Ελλάδα και ο νεοθωμανισμός στην Τουρκία αποτελεί, κατά γενική παραδοχή, μια ανησυχητική διαπίστωση.

Η ιστορικός Χριστίνα Κουλούρη, στη σύντομη συνέντευξή της προς τη ΣΦΑΙΡΑ επισημαίνει ότι στην Ελλάδα «η ανάγκη για περηφάνεια μέσα στην ταπείνωση επιτρέπουν στη Χρυσή Αυγή να προσφέρει ελκυστική συνταγή στους νέους, τη συνταγή της εκτόνωσης». Στην Τουρκία η νέα γενιά «δεν είναι πρόθυμη να υποκύψει σε αυταρχικές πολιτικές».

Αναμφισβήτητα τα προβλήματα είναι διαφορετικά στις δυο χώρες, αλλά η ανησυχία για το αύριο δεν λείπει από κανέναν λαό. Η υπευθυνότητα των πολιτικών φορέων και των ΜΜΕ, είναι επίσης καθοριστικής σημασίας για την επιλογή στάσης των πολιτών.

ΕΡ.: Η πολιτική περιπέτεια που ζούμε με αφορμή το ‘αντιρατσιστικό’ νομοσχέδιο του κ. Ρουπακιώτη και τις  προτάσεις νόμων από το ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ, ΣΥΡΙΖΑ ακόμα και τη Χρυσή Αυγή, τι κατά τη γνώμη σας φέρνει στην επιφάνεια του ιδεολογικού φάσματος της ελληνικής πραγματικότητας;  Για παράδειγμα πώς ερμηνεύετε το σοκ που προκλήθηκε στη δημόσια σφαίρα από τις απόψεις της κας Ρεπούση; Είναι λέτε επικίνδυνο για τη χώρα και τη δημοκρατία μας, να εκφράζονται από δημόσια πρόσωπα αντιλήψεις και προσεγγίσεις αντίθετες από τις γνωστές και κυρίαρχες;

Χ.Κ.: Η πρόσφατη συζήτηση -αν μπορεί να θεωρηθεί συζήτηση η εκτόξευση ύβρεων- αναδεικνύει για ακόμη μια φορά ένα σοβαρό πρόβλημα παιδείας που υπάρχει στην ελληνική κοινωνία. Το πρόβλημα αυτό έγκειται στο γεγονός ότι αυτές που ονομάζετε κυρίαρχες απόψεις δεν έχουν διαμορφωθεί μέσα από ένα κεφάλαιο επιστημονικών γνώσεων αλλά αποτελούν συνονθύλευμα συναισθηματικών και ανορθολογικών θέσεων. Ιδιαίτερα η ιστορία έχει υποστεί πολλές διαστρεβλώσεις για να υπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες. Κάτι τέτοιο όμως δεν θα μπορούσε να συμβεί αν το επίπεδο της παιδείας ήταν υψηλότερο. Δεν θα ήταν δηλαδή δυνατόν απόψεις που είναι κοινοί τόποι για την ιστορική έρευνα να αποτελούν αντικείμενο αμφισβήτησης στον δημόσιο λόγο και να προκαλούν μικρές κρίσεις και σκάνδαλο όταν διατυπώνονται. Εδώ είναι μεγάλη η ευθύνη τόσο του σχολείου όσο και των μέσων ενημέρωσης, για διαφορετικούς λόγους. Το σχολείο, γιατί δεν πετυχαίνει να θωρακίσει τους μελλοντικούς πολίτες απέναντι σε ανιστόρητες και εν τέλει επικίνδυνες απόψεις. Και τα μέσα ενημέρωσης, γιατί προβάλλουν εκείνους που κάνουν φασαρία και όχι τις νηφάλιες φωνές. Είναι πάντως ενδιαφέρον ότι το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο προκάλεσε περισσότερες αντιδράσεις για τα θέματα που αφορούσαν στην ιστορική μνήμη (δηλαδή το παρελθόν) και λιγότερο για θέματα σχετικά με το παρόν.

ΕΡ.: Η άνοδος του εκλογικού ποσοστού της Χρυσής Αυγής σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με τη δημοκρατία μας, με το πολιτικό μας σύστημα; Γιατί πιστεύετε ότι βγήκε τόσο έντονα στην επιφάνεια ο χειρότερος εαυτός της κοινωνίας; Είναι θέμα κουλτούρας, παιδείας, οικονομικής δυσπραγίας; Κάτι άλλο; 

Χ.Κ.: Τόνισα ήδη τη σημασία της παιδείας στη διαμόρφωση συνειδητών και μη χειραγώγιμων πολιτών. Μόνο η γνώση είναι ανάχωμα σε στερεότυπα και εξτρεμιστικές ιδεολογίες. Αυτό αποτελεί μια αιτία μακράς διάρκειας και δεν συνδέεται με τη συγκυρία της κρίσης, παρόλο που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κρίση λειτούργησε ως καταλύτης και οδήγησε πολλούς ανθρώπους σε ακραίες ιδεολογίες και βίαιες συμπεριφορές. Θα πρέπει επομένως να αναζητήσουμε κάποια αίτια που έχουν μακρόχρονη παρουσία και κάποια που λειτούργησαν στον βραχύ χρόνο και ριζοσπαστικοποίησαν τις αντιδράσεις. Για παράδειγμα τόσο ο εθνικισμός όσο και ο ρατσισμός υπήρχαν στην ελληνική κοινωνία και δεν εμφανίστηκαν μαζί με τους 'λαθρομετανάστες'. Το ίδιο ισχύει και για μια ακροδεξιά ιδεολογία, η οποία κατείχε κυρίαρχη θέση μετεμφυλιακά και στη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε τους ιδεολογικούς επιγόνους αυτής της περιόδου.

ΕΡ.: Μπορεί άραγε και πώς επειγόντως να βοηθηθεί η κοινωνία, κυρίως οι νέοι, να  διακρίνουν την ουσία και το νόημα των λόγων της Χρυσής Αυγής που, δυστυχώς, στα αφτιά πολλών ηχούν σαν κραυγή αγάπης και βαθιάς ανησυχίας για την Ελλάδα και τους Έλληνες; Αν όχι οι πολιτικοί, αν όχι τα ΜΜΕ, τότε, ποιοί μπορούν πιο αποτελεσματικά να διεγείρουν συνειδήσεις προς τη σωστή κατεύθυνση; 

Χ.Κ.: Είναι πολύ δύσκολη εποχή για φωνές σύνεσης και νηφαλιότητας. Η συσσωρευμένη οργή για το πολιτικό σύστημα, η απαξίωση όλων εκείνων που είχαν παραδοσιακά κύρος (όπως οι πανεπιστημιακοί, οι δικαστές κλπ.), ο μηδενισμός, η ανάγκη για περηφάνεια μέσα στην ταπείνωση επιτρέπουν στη Χρυσή Αυγή να προσφέρει μια ελκυστική συνταγή στους νέους, τη συνταγή της εκτόνωσης. Η λύση δεν είναι τόσο απλή. Δε φτάνει να γράφουμε και να μιλάμε. Πολλές φορές αυτά που λέμε εξυπηρετούν τους στόχους της Χρυσής Αυγής, ακόμη κι όταν δεν καταλαβαίνουμε ότι το κάνουμε. Εξηγούμαι: οι εικόνες που προβάλλονται από τα μέσα ενημέρωσης είναι σχεδόν όλες αρνητικές και απαξιωτικές για τους πολιτικούς, τους διανοούμενους, τους δημοσιογράφους, τους γιατρούς κλπ. Δεν προβάλλεται κανένα θετικό παράδειγμα ανιδιοτέλειας, ηθικής ακεραιότητας, αλτρουισμού. Ή πάντως πολύ σπάνια. Στη συνέχεια, το έργο της Χρυσής Αυγής γίνεται πολύ πιο εύκολο. Απέναντι στο λόγο του μίσους που μεταμφιέζεται σε λόγο αγάπης δεν μπορεί να αντισταθεί ο καθένας από μας χωριστά. Χρειάζονται συλλογικότητες και δράσεις που θα ευαισθητοποιούν τα νέα παιδιά και θα τους δείχνουν ότι υπάρχουν κι άλλοι δρόμοι. Χρειάζεται επίσης η υπεύθυνη στάση των πολιτικών φορέων και των μέσων ενημέρωσης. 

ΕΡ.: Στην Τουρκία, είναι ο Ερντογάν στ' αλήθεια το πρόβλημα; Ότι δηλαδή μετά από δέκα χρόνια πρωθυπουργίας και ομολογουμένως εντυπωσιακής αναπτυξιακής ώθησης που έφερε στη χώρα του, τώρα, είναι ανεπιθύμητος λόγω της αλαζονικής, όπως λένε, συμπεριφοράς του από μια κατ' ουσίαν ανύπαρκτη αντιπολίτευση και το λεγόμενο κεμαλικό βαθύ κράτος;  Μήπως οι συγκρούσεις, με αφορμή το πράσινο, είναι το άγριο ξέσπασμα ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν μια πιο δυνατή ισλαμική Τουρκία και σε εκείνους που οραματίζονται μια πραγματικά δυτικού τύπου φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία;  Ή, εκτός από αυτά, εσείς διακρίνετε κάτι άλλο; 

Χ.Κ: Δεν είμαι βέβαιη ότι γνωρίζω εις βάθος την τουρκική κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Ως ιστορικός, είμαι δύσπιστη απέναντι σε ερμηνείες που υπερτονίζουν έναν μόνο παράγοντα, εν προκειμένω το ρόλο του Ερντογάν. Δεν υπάρχει ωστόσο αμφιβολία ότι συμβαίνουν και τα δύο που αναφέρατε: αφενός υπάρχει ένας διχασμός στην Τουρκία ανάμεσα στους κληρονόμους της κεμαλικής παράδοσης του κοσμικού κράτους και τους οπαδούς του ισχυρού Ισλάμ και μιας νεοθωμανικής πολιτικής. Αφετέρου, ο Ερντογάν είναι πράγματι μια ηγετική προσωπικότητα που κάποια στιγμή έχασε το μέτρο και πίστεψε, μέσα στην παντοδυναμία του, ότι μπορεί να επιβάλει αυταρχικά τη θέλησή του, περιφρονώντας τις αντιδράσεις. Απέναντί του δεν είναι μόνο οι οπαδοί της αντιπολίτευσης. Είναι μέρος των αριστερών που τον στήριξαν αρχικά για να απαλλαγεί η χώρα από το ρόλο του στρατού. Είναι επίσης η νέα γενιά της Πόλης και άλλων αστικών κέντρων που μεγάλωσε μέσα σε μια κοινωνία που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον καταναλωτισμό και που δεν είναι πρόθυμη να υποκύψει σε αυταρχικές πολιτικές που αφορούν στην καθημερινότητά της.