ΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Συνέντευξη της Μαρίας Καλτσά, αρχτέκτονος και μέλους της ομάδας του ΠΑΣΟΚ για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

ΕΡ. Πώς σκεφτήκατε τη διεκδίκηση μέσω των ευρωεκλογών ενός δημόσιου ρόλου για τον εαυτό σας; Πώς αντιλαμβάνεσθε τον συνδυασμό και την αλληλεπίδραση της επιστήμης σας και κυρίως της σημαντικής επαγγελματικής εμπειρίας με την πολιτική;

ΑΠ. Η υποψηφιότητά μου δεν ήταν αναμενόμενη. Οπωσδήποτε δεν εργάστηκα ποτέ σε αυτή την κατεύθυνση. Η προσφορά μου σε προτάσεις για παρεμβάσεις και η διαθεσιμότητά μου είχαν προφανώς αξιολογηθεί από αρμόδια όργανα του κινήματος.
Εκ των υστέρων λοιπόν βιώνω τις συνέπειες του «δημόσιου ρόλου». Την αλληλεπίδραση των όποιων εφοδίων μου με την πολιτική την αντιλαμβάνομαι από τη θέση του ενεργού πολίτη, που εκφράζει το μέσο άνθρωπο και τον χώρο δραστηριοποίησής του. Έχει πολλές ελευθερίες αυτή η οπτική και αφήνει χώρο για όραμα.

ΕΡ. Όταν μιλήσαμε στο τηλέφωνο είπατε ότι αυτό που κινεί ιδιαίτερα το ενδιαφέρον σας είναι «το σύγχρονο ελληνικό πολιτιστικό προϊόν»!
Τι είναι και τι θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει κατά την άποψή σας αυτό το “προϊόν”;

ΑΠ. Ο προσδιορισμός αυτού του προϊόντος είναι το άμεσα ζητούμενο: ποιο είναι το πολιτιστικό αποτύπωμα του σύγχρονου Έλληνα, πώς το ενισχύουμε και ποιες οι δυνατότητές του; Όταν το ορίσουμε θα είμαστε σε θέση να βάλουμε τη σφραγίδα του στον πολιτισμό μας και να προσδιορίσουμε τις θέσεις μας και τις προτάσεις μας για το περιβάλλον, την πράσινη ανάπτυξη, τον τουρισμό και την οικονομία μας. Δεν το βλέπω σαν άποψη ενός ανθρώπου, ενός κόμματος ή ενός μόνο χώρου. Αυτό είναι η πρόκληση και η δυσκολία. Γιατί, π.χ., πρέπει να αποτρέψουμε την εγκατάσταση στην Ελλάδα ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων μεγάλου μεγέθους που είναι ασύμβατες με την κλίμακα του τοπίου, το χρώμα της ψυχής μας, τις παραστάσεις της εθνικής μας παράδοσης και την «φέρουσα ικανότητα» του περιβάλλοντός μας; Το πολιτιστικό προϊόν πρέπει να επηρεάσει την καθημερινότητά μας. Χωρίς σχεδιασμό σε αυτή την κατεύθυνση δεν γίνεται τίποτα. Το αποδεικνύει σχεδόν όποια ματιά στο σύγχρονο περιβάλλον γύρω μας.

ΕΡ. Πέραν των έργων υποδομής που έγιναν λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, κατά πόσον τα άλλα έργα αισθητικής αναβάθμισης πέτυχαν τον σκοπό τους; Ποια κατά τη γνώμη σας έργα; Μας έχουν ωφελήσει ως πολιτιστικά προϊόντα από τότε μέχρι σήμερα και με ποιον τρόπο;

ΑΠ. Τα έργα υποδομής πέτυχαν το σκοπό τους και κάποια πέρα από αυτόν. Έργα αισθητικής αναβάθμισης δεν υπήρξαν πολλά. Αυτά που ήταν στην κατεύθυνση των αναπλάσεων ή είχαν μόνιμο χαρακτήρα, όπως η Αδριανού, το δυτικό τμήμα της Ερμού, κάποιες πλατείες, ανακαινίσεις μουσείων κλπ. συνεισέφεραν σε σημαντικό βαθμό στην αισθητική παρέμβαση στην πόλη. Μαζί με τα έργα ενοποίησης του ιστορικού κέντρου οδήγησαν στην αύξηση του αστικού τουρισμού. Η Αθήνα όμως δεν έχει γίνει τουριστικός προορισμός, χρειάζεται δουλειά σε αυτή την κατεύθυνση.
Άλλα έργα προσωρινής αναβάθμισης όπως χρωματισμοί όψεων και απομάκρυνση πινακίδων από κομβικά σημεία του ιστορικού κέντρου ήταν εφήμερες αναβαθμίσεις, θα είναι καλές όσο διαρκούν. Η αρχιτεκτονική όμως ήταν γενικά η μεγάλη απούσα! Ένα στέγαστρο και μια πεζογέφυρα δεν είναι αρκετά για να δώσουν το στίγμα ενός σύγχρονου πολιτισμού σε εξέλιξη. Οι μελέτες των μεγάλων έργων εκπονήθηκαν με το σύστημα μελέτη-κατασκευή υπό τον έλεγχο των κατασκευαστικών εταιριών. Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί που είναι ένα εργαλείο αναβάθμισης και προώθησης της αξίας της ίδιας της αρχιτεκτονικής αλλά και της αισθητικής γενικότερα, ήταν απόντες. Πολιτιστικά γεγονότα που κινητοποίησαν πολιτιστικές δυνάμεις και προσέφεραν τεχνογνωσία και εμπειρία ήταν οι εκθέσεις διεθνούς βεληνεκούς Outlook, Monument to Now κ.ά. Μην ξεχνάμε όμως ότι χρειάζεται να πετύχουμε και την πολιτιστική αποκέντρωση για να επαναφέρουμε τον πολιτισμό στο προσκήνιο και μάλιστα με σημερινούς όρους.

ΕΡ. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο να επιτευχθεί αναγνωρισιμότητα και ανταγωνιστικότητα του σύγχρονου ελληνικού προϊόντος;
Είναι πρόβλημα διαχείρισης διεθνών σχέσεων, οικονομικό ζήτημα ή άλλο;

ΑΠ. Είναι πολλά και το ΠΑΣΟΚ στοχεύει στη συγκρότηση ειδικής υπηρεσίας για τη παρουσίαση, αξιοποίηση και προώθηση του πολιτιστικού κεφαλαίου. Κατ’ αρχάς είναι ζήτημα οράματος και θέσης γιατί ο πολιτισμός αποτελεί μετά την πολιτική και την οικονομία τον τρίτο παράγοντα άσκησης επιρροής. Έπειτα ζήτημα διαχείρισης.
Με την ποιότητα και την εμβέλεια των πολιτιστικών μας προτάσεων, μικρές χώρες σαν τη δική μας μπορούν να αναδειχθούν σε μεγάλες δυνάμεις. Αυτό φυσικά προϋποθέτει την αναβάθμιση του πολιτισμού μας με μέτρα που θα ληφθούν για το εσωτερικό της χώρας. Πολλά από αυτά περιγράφονται στο Κείμενο Διαβούλευσης του τομέα πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ. Προς το παρόν και ενώ διαθέτουμε το πολιτισμικό δυναμικό και αυθεντικές προτάσεις, μας λείπει η πολιτιστική αυτοπεποίθηση και η Ελλάδα εξελίσσεται πιο γρήγορα από τους Έλληνες.
Η αναφορά στο αρχαίο παρελθόν και η απλή συνοδοιπορία ή διαφοροποίηση του καλλιτεχνικού μας προϊόντος από τις σύγχρονες τάσεις δεν αποτελούν πολιτιστική πρόταση! Οι φιλέλληνες λιγόστεψαν και είναι λιγότερο ρομαντικοί. Όσον αφορά στα οικονομικά ζητήματα, συνεκτιμάται η οικονομική δυνατότητα για την υλοποίηση των όποιων προτάσεων αλλά ακολουθεί το όραμα.

ΕΡ. Πώς αντιλαμβάνεσθε πρωτίστως ως πολίτης και πλέον ως μέλος ενός νέου σοσιαλδημοκρατικού lobby, τη σχέση Πολιτιστικής Ανάπτυξης με την Τουριστική Ανάπτυξη σε συνδυασμό και με την Πράσινη Ανάπτυξη δηλαδή την εκμετάλλευση των αρχαίων και σύγχρονων πολιτιστικών αγαθών, αλλά χωρίς βλαπτικές επιπτώσεις στο Περιβάλλον; Μπορείτε να μας δώσετε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα;

ΑΠ. Ο θεματικός περιηγητικός τουρισμός είναι ένα απλό αλλά όχι προφανές παράδειγμα. Στην Αιτωλοακαρνανία από όπου κατάγομαι υπάρχουν τόσο οι φυσικοί όσο και οι πολιτιστικοί πόροι. 7 αρχαία θέατρα και πάμπολλα μνημεία, 380 χλμ ακτογραμμής και σύνδεση με σύμπλεγμα νησιών του Ιονίου, υδάτινος και ορεινός όγκος με 4 λίμνες, πλούσια ποτάμια και ποικιλομορφία, βιότοποι και μικρές ορεινές καλλιέργειες, μοναστήρια, παραδοσιακά χωριά, χαρακτηριστική ρουμελιώτικη διατροφή και ιστορική παράδοση με 3 κορυφαία γεγονότα για την ευρωπαϊκή ιστορία: τη ναυμαχία του Ακτίου όπου η Ευρώπη διαχώρισε την τύχη της από την Αίγυπτο, τη ναυμαχία της Ναυπάκτου όπου η Ευρώπη αναχαίτισε τους Οθωμανούς, την εξέγερση του Μεσολογγίου όπου η Ελληνική αυτοθυσία συνάντησε τον φιλελληνισμό και τα ιδεώδη του. Η ανάπτυξη περιηγητικού τουρισμού ως ιστορικού, εκπαιδευτικού με χώρους εικονικής πραγματικότητας και για τα παιδιά, φυσιολατρικού, θεραπευτικού, θρησκευτικού, γαστρονομικού με διάχυση σε μικρές μονάδες που αυτοεξυπηρετούνται ενεργειακά και όχι με συγκέντρωση σε μεγάλα κεντρικά συγκροτήματα είναι στόχος ελκυστικός, άμεσος και ρεαλιστικός. Θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα ενισχύσει το εισόδημα. Ως lobby θα προωθούσα την ανάδειξη της Δυτικής Ελλάδας σε «Τουριστικό Προορισμό» γιατί τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει παραγωγικά αν δεν ενταχθεί γεωγραφικά.

ΕΡ. Η κλασσική “κληρονομιά” πώς θα μπορούσε μαζί με το σύγχρονο πολιτιστικό προϊόν να είναι ενιαίο όχημα προβολής της Ελλάδας στο λεγόμενο «παγκόσμιο χωριό»;

ΑΠ. Διανύουμε την εποχή χωρίς επικοινωνιακά και οικονομικά σύνορα, με τον πολιτισμό να είναι η μόνη διάκριση των λαών. Ο κλασσικός ελληνικός πολιτισμός θεμελιώθηκε πάνω σε ανοιχτούς ορίζοντες, συνέθεσε παραδόσεις και κουλτούρες και διαθέτει μοναδικές ηθικές και άλλες αξίες. Με αυτή την οπτική του επιτρέπεται να είναι η αφετηρία στο διάλογο των πολιτισμών που τόση ανάγκη έχει σήμερα η ανθρωπότητα. Μαζί με το σύγχρονο πολιτισμό της καθημερινότητας αποτελούν το μοναδικό στην ουσία όχημα προβολής της Ελλάδας. Πρέπει να προσδιορίσουμε πως θα είναι αυτό το όχημα και να το βάλουμε πολύ γρήγορα σε λειτουργία. Απαιτείται καλλιέργεια της μαζικής αντίληψης για την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού μας αποθέματος και του ελληνικού τοπίου, σεβασμός στην αρχιτεκτονική και τη χωροταξία, αποκέντρωση των περιφερειακών αρμοδιοτήτων που θα προάγουν τους «τόπους» και τις τοπικές κοινωνίες, χρειάζεται να γίνει ο πολιτισμός κορμός ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θα περιλαμβάνει την καλλιτεχνική εκπαίδευση, συνάντηση του πολιτισμού με τα Μ.Μ.Ε., αναδιοργάνωση των κρατικών δομών με κέντρα στο εξωτερικό για αύξηση των αποδεκτών του πολιτιστικού μας προϊόντος, ενοποίηση όλων των αρμοδιοτήτων και υπηρεσιών που αφορούν στο ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον. Επίσης συνεργασία με ιδιωτικούς φορείς πολιτιστικών και πολιτισμικών δράσεων εντός και εκτός Ελλάδος που θα ανοίξουν νέους ορίζοντες στο σύγχρονο πρόσωπο της Ελλάδας στον κόσμο που αλλάζει.

ΕΡ. Δεδομένου ότι ο αρχαίος πολιτισμός χρησιμοποιείται από εθνικιστές στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, σαν φορέας μιας κακώς εννοούμενης υπεροχής έναντι άλλων πολιτισμών ή σαν ταυτότητα που διεκδικεί μια οικουμενική αναγνώριση: Μήπως όμως να υποθέσουμε ότι ο εθνικισμός μπορεί και να υπηρετεί την παγκοσμιοποίηση προς όφελος της χώρας; Ή μια τέτοια συμπεριφορά σε πολιτικό επίπεδο στερεί από τον κλασσικό πολιτισμό τη θετική του ενέργεια και τη δυναμική που θα μπορούσε να ασκεί παγκοσμίως;

ΑΠ. Ο εθνικισμός ως υπεροχή και περιχαράκωμα είναι εχθρός του πολιτισμού. Δεν ακολουθεί θεμελιώδεις αξίες του κλασσικού μας πολιτισμού, της ελευθερίας της έκφρασης, της δημοκρατίας και της αποδοχής της πολυπολιτισμικότητας σαν αρχής για τη συνύπαρξη των λαών. Δεν στερεί απλώς στη χώρα μας μια ξεχωριστή θέση στο σύγχρονο κόσμο αλλά υψώνει δρακόντεια τείχη γύρω μας και προκαλεί συγκρούσεις.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η εθνική ιστορία και πολιτισμός της μικρής μας χώρας δεν έχουν βαρύτητα. Πώς μπορούμε να προβάλλουμε τον πολιτισμό μας σαν συνεκτικό ιστό για την πολιτισμική ταυτότητα της «φαντασιακής ευρωπαϊκής κοινότητας»;

ΕΡ. Με ποια στρατηγική μπορεί να αποκατασταθεί και να στηρίξει το αρχαίο πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού την ανάγκη για συνεργασία και ειρηνική συνύπαρξη των λαών; Με άλλα λόγια να γίνει οικουμενικό σύμβολο σεβασμού και αναγνώρισης της πολυπολιτισμικότητας παρά διχασμού, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας;

ΑΠ. Στην αναζήτηση της ταυτότητά της η Ευρώπη θα οδηγηθεί σε μια διαδικασία διαλόγου των πολιτισμών και το κοινωνικό της μοντέλο αναγκαστικά θα συμπεριλάβει την πολιτιστική ποικιλομορφία. Το αρχαίο πνεύμα του λόγου, του μέτρου και της αρμονίας είναι ο φυσικός πρόγονος της Ευρώπης. Η Αθήνα επελέγη σαν πρωτεύουσα του σύγχρονου κράτους με μοναδικό κριτήριο τη θέση της στον κλασσικό κόσμο. Η στρατηγική ας προσδιοριστεί από μια ευρύτερη συζήτηση ανάμεσα στους ανθρώπους του πολιτισμού και τα Πανεπιστήμια, όχι από τους πολιτικούς με ευκαιριακά κριτήρια.

ΕΡ. Κατά τη γνώμη σας οι ξένοι τουρίστες έρχονται στην Ελλάδα κυρίως για την θάλασσα και τον ήλιο ή για τα αρχαία μνημεία μας; Έχει γίνει κάποια αξιόπιστη έρευνα στο θέμα αυτό;

ΑΠ. Οι τουρίστες βομβαρδίζονται με υπερπροσφορές και εναλλακτικές προτάσεις. Για να αναχαιτίσουμε τους ανταγωνιστές μας καλούμαστε να αναδιατυπώσουμε την πολιτιστική μας ταυτότητα και να ορίσουμε το τουριστικό προϊόν με όρους σημερινούς. Δεν γνωρίζω κάτι για έρευνα σε αυτό το θέμα. Αξίζει να το ερευνήσουμε και να το επηρεάσουμε αν δεν εκφράζει τους στόχους μας.

ΕΡ. Το ποσοστό του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για τον Πολιτισμό θα έπρεπε να αυξηθεί; Αν ναι, κατά πόσο θεωρείτε ότι είναι σήμερα εφικτό δεδομένης της οικονομικής κρίσης, σε ποιόν χρονικό ορίζοντα και με ποιους κατά προτεραιότητα κύριους στόχους;

ΑΠ. Το ΠΑΣΟΚ δεσμεύτηκε για διαπραγμάτευση με την ΕΕ για την αναθεώρηση του Δ’ΚΠΣ στον τομέα του Πολιτισμού για σταδιακή αύξηση των κονδυλίων ώστε σε μία 10ετία να επιτευχθεί η σύγκλιση με το μέσο όρο της ΕΕ. Επίσης ζήτησε από το ευρωκοινοβούλιο τη σύσταση ειδικού τομεακού προγράμματος για τον πολιτισμό. Άσχετα με την όποια κρίση, στο Ευρωκοινοβούλιο υπάρχουν αποτελέσματα όταν οι προτάσεις τεκμηριώνονται σωστά και διεκδικούνται μαχητικά και συστηματικά. Τα αποτελέσματα χάνονται όμως όταν υπάρχει αδιαφορία και ανικανότητα. Σήμερα πολλά προγράμματα του ΥΠΠΟ δέχονται σοβαρό πλήγμα από τη μη απορρόφηση χρημάτων και την υποθήκευση πόρων από το ΕΣΠΑ εντάσσοντας σε αυτό παλαιότερα έργα ως «συνεχιζόμενα» ή από τη μείωση κατά 42,8% των κονδυλίων από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Το ΠΑΣΟΚ προτίθεται επίσης να επανεξετάσει το ισχύον πλαίσιο για τις χορηγίες και να δημιουργήσει προϋποθέσεις για την υγιή συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και να καταργήσει την ενσωμάτωση -που επέβαλε η Ν.Δ.- του ειδικού λογαριασμού από τα λαχεία στον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ και του στερεί 33εκ. ευρώ το χρόνο.
Ο πολιτισμός είναι εξάλλου παραγωγική δύναμη και συνδέεται με τη δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας. Διανύουμε το ευρωπαϊκό έτος για την Καινοτομία και τη Δημιουργικότητα. Η Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωκοινοβουλίου επικεντρώνεται στο πως τα προϊόντα της πολιτιστικής βιομηχανίας θα είναι ανταγωνιστικά στην παγκοσμιοποιημένη αγορά διατηρώντας την πολυμορφία τους. Η καλλιτεχνική δημιουργία πέρα από σημαντικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής διαβίωσης είναι παραγωγική δύναμη. Ως προς τους στόχους, στην Ελλάδα έχουμε μείνει πίσω και υπάρχει ανάγκη για ανανέωση της πολιτικής ατζέντας του πολιτισμού. Οι στόχοι του ΠΑΣΟΚ έχουν να κάνουν με την ενίσχυση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και με τον «πολιτισμό της καθημερινότητας» που περιλαμβάνει το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, πνευματικές αξίες καθημερινών βιωμάτων, τη διαφύλαξη των ποικίλων χαρακτηριστικών μας, το ψηφιακό πολιτισμό. Κατά προτεραιότητα τίθενται οι εξής 3 στόχοι:
· Η διαφύλαξη της μοναδικής μας κληρονομιάς και η αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου ώστε η Ελλάδα να παραμείνει στο σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι ο σπουδαίος για τη Ευρώπη θεματοφύλακας του ελληνικού πνεύματος
· Η δημιουργία προϋποθέσεων για ευκαιρίες και πρόσβαση σε όλους τόσο στη συμμετοχή της καλλιτεχνικής δημιουργίας όσο και στην απόλαυσή της
· Η απελευθέρωση και στήριξη του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας ώστε να μετέχει δυναμικά και με ίσους όρους στη διεθνή πολιτιστική σκηνή

Προσωπικά δίνω σημασία στο ότι τα πολιτιστικά θέματα πρέπει να διαχυθούν σε όσο το δυνατό περισσότερο κόσμο μέσα από την ψηφιοποίηση τους και με πολλαπλά δίκτυα επικοινωνίας. Ο μέσος Έλληνας στερείται της παιδείας και της πρόσβασης στον πολιτισμό.