ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΧΩΡΙΟ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Και ποιος δεν θυμάται τη διατύπωση του Marshall McLuhan που έδωσε μια νέα έννοια του κόσμου μας, όπως διαμορφώνεται ήδη από τα τέλη του 20^ου αιώνα, περιγράφοντάς τον ως παγκόσμιο χωριό;. Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης έχει αλλάξει εντελώς τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την πολιτική και τη φύση της πολιτικής αλληλεπίδρασης. Άλλοτε, όχι και τόσο παλιά, μιλώντας για πολιτική, η προσοχή μας επικεντρωνόταν στο κράτος και στο εθνικό επίπεδο κυβερνητικής δραστηριότητας. Υπήρχε σαφής διάκριση μεταξύ της πολιτικής στο εσωτερικό του έθνους –κράτους και αυτής εκτός των συνόρων του. Τώρα, αν και τα έθνη –κράτη εξακολουθούν να είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες στην διεθνή πολιτική σκηνή, είναι αδύνατον να αγνοηθεί η ολοένα αυξανόμενη επιρροή των υπερεθνικών σωμάτων και διεθνών ενώσεων και οργανισμών οπότε η διάκριση μεταξύ «εσωτερικού» και «εξωτερικού» τείνει προς εξάλειψη και πάντως ήδη ξεθωριάζει με συνέπεια να μιλούμε για την ανάδυση μιας παγκόσμιας κοινωνίας.

Για να κατανοήσουμε τις αλλαγές που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση στην πολιτική πρέπει να θυμηθούμε τις μεγάλες σχολές σκέψης: τον Ιδεαλισμό, τον Ρεαλισμό, τον Πλουραλισμό και τον Μαρξισμό.

Θα αναφερθώ με λίγα λόγια στο βασικό περιεχόμενο κάθε μιας από αυτές τις παραδοσιακές, θεωρητικές σχολές διεθνούς πολιτικής. Σημειωτέον ότι αυτό γίνεται κυρίως για δική μου εξάσκηση αφού είναι πολύ πιθανόν όσοι ενδεχομένως επισκέπτεστε τη Σφαίρα να τα γνωρίζετε ήδη πολύ καλύτερα.

Ιδεαλισμός

Οι περισσότερες μορφές του διέπονται από διεθνισμό, δηλαδή ότι οι ανθρώπινες υποθέσεις πρέπει να οργανώνονται με οικουμενικές και όχι απλώς εθνικές αρχές. Επιπλέον οι ηθικές αξίες και οι ηθικοί κανόνες στη διεθνή πολιτική είναι ειδοποιό χαρακτηριστικό του ιδεαλισμού. Καθώς ασχολείται κυρίως με κανονιστικές κρίσεις (πώς θα έπρεπε να συμπεριφέρονται οι διεθνείς παράγοντες και όχι πώς συμπεριφέρονται) ο ιδεαλισμός συχνά θεωρείται μορφή ουτοπισμού. Υπάρχει «δίκαιος πόλεμος»; Κατά τον Μεσαίωνα, ο Θωμάς Ακινάτης (13^ος αιώνας) απαντά «ναι» υπό προϋποθέσεις: Να κηρύσσεται από εξουσιοδοτημένο κυρίαρχο, να αποβλέπει σε αποκατάσταση προηγούμενης αδικίας, με σκοπό την επίτευξη του καλού, την αποτροπή του κακού και να μην είναι έκφραση απληστίας και σκληρότητας. Αντιθέτως, ο Immanuel Kant (18^ος αιώνας) ανέπτυξε ένα πρώιμο όραμα παγκόσμιας κυβέρνησης. Η ηθική και ο λόγος κατατείνουν στην προσταγή ότι πόλεμος δεν πρέπει να υφίσταται και το μέλλον της ανθρωπότητας πρέπει να θεμελιώνεται στην προοπτική της «οικουμενικής και αιώνιας ειρήνης».

Οι φιλελεύθεροι, που παραδοσιακά αποδέχονται το έθνος ως κυρίαρχη βαθμίδα πολιτικής οργάνωσης, τονίζουν τη σημασία της αλληλεξάρτησης και του ελεύθερου εμπορίου, υποστηρίζοντας ότι «ο πόλεμος δεν αποδίδει». Παρόμοιος διεθνισμός αντανακλάται επίσης στην πίστη για συλλογική ασφάλεια και στο διεθνές δίκαιο που ενσαρκώνονται σε οργανισμούς όπως ο Ο.Η.Ε. (παλιότερα η Κοινωνία των Εθνών). Ο Woodrow Wilson, πρόεδρος των Η.Π.Α., είχε εκφράσει την άποψη ότι η οικοδόμηση ενός κόσμου δημοκρατικών κρατών-εθνών, πρόθυμων να συνεργαστούν σε πεδία κοινού ενδιαφέροντος, χωρίς διάθεση για κατακτήσεις και λεηλασίες, είναι το καλύτερο αντίδοτο στον πόλεμο.

Νεοϊδεαλισμός

Οι άνθρωποι αφού γελοιοποίησαν και δυσφήμισαν με ρεαλιστικές θεωρίες τον ιδεαλισμό, αφού απογοητεύτηκαν με την κυνική πολιτική της ισχύος κατά την εποχή των υπερδυνάμεων, άρχισαν πάλι στα τέλη του 20^ου αιώνα να συζητούν για την ηθική διάσταση της πολιτικής. Στις Η.Π.Α. ο πρόεδρος Jimmy Carter τη δεκαετία του ΄70 θέλησε να προσδώσει αυτήν την διάσταση λέγοντας ότι η βοήθεια της χώρας του προς άλλες χώρες θα ήταν ανάλογη των επιδόσεων των καθεστώτος που θα την απολάμβανε στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 ο Σοβιετικός πρόεδρος, Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, μίλησε για ένα «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι» όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα υπερβαίνουν την ιδεολογική αντιπαλότητα μεταξύ κομμουνισμού και καπιταλισμού.

Μετά πολλά χρόνια κλιμάκωσης των στρατιωτικών δαπανών σε Ανατολή και Δύση, η προοπτική του πυρηνικού ολέθρου έδωσε ώθηση στις ιδεαλιστικές θεωρίες, την εμφάνιση του ειρηνιστικού κινήματος και την ιδέα μιας «παγκόσμιας κοινωνίας» (John Burton). Η ιδέα αυτή απορρίπτει την προηγούμενη ιδέα των κυρίαρχων εθνών-κρατών ως απαρχαιωμένη και δίνει έμφαση σε ένα μοντέλο – ιστός αράχνης κατά Burton- το οποίο χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και αλληλεξάρτηση. Οι διεθνείς συγκρούσεις δεν αντιμετωπίζονται με βάση την ισχύ αλλά με συνεργασία και χωρίς καταπίεση.

Αυτά σε γενικές γραμμές περί ιδεαλισμού. Αργότερα ή αύριο θα συνεχίζω με τον Ρεαλισμό ή αλλιώς τη θεωρία περί πολιτικής της ισχύος.
(Θέλω να σημειώσω ότι στην παρούσα φάση αυτά τα πράγματα διαβάζω στο εξαιρετικό βιβλίο του Andrew Heywood για την Πολιτική απο τις εκδόσεις Πόλις.)