ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Από τον Ιστό της Αράχνης στο Τραπέζι του Μπιλιάρδου

Ή από τους ιδεαλιστές στους ρεαλιστές

Ο Αυστραλός διπλωμάτης και ακαδημαϊκός John Burton (1972) παρομοίασε την νεοϊδεαλιστική προσέγγιση της πολιτικής σε μια παγκόσμια κοινωνία σαν ένα ιστό αράχνης (διάβασε πιο κάτω το προηγούμενο κείμενο της ενότητας Από το παγκόσμιο χωριό στην παγκόσμια κοινωνία).

Σήμερα θα δούμε μερικά πράγματα για μια άλλη μεγάλη και πιο παλιά θεωρία διεθνούς πολιτικής, τον πολιτικό Ρεαλισμό, με απαρχές στον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη (5^ος αι. π.Χ) και τον Σουν Τζου με την Τέχνη του Πολέμου στην Κίνα και αργότερα στον Machiavelli (16^ος αιώνας) και τον Thomas Hobbes (17^ος αιώνας).

Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι ενίσχυσαν σημαντικά τη θεωρία του ρεαλισμού. Τον 20^ο αιώνα η άποψη ότι οι διεθνείς σχέσεις πρέπει να θεμελιώνονται στην πολιτική της ισχύος και στην επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων κυριάρχησε έναντι της καθοδήγησης από την ηθική του ιδεαλισμού. Για τους ρεαλιστές το κράτος είναι κυρίαρχος παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή και δρα σαν αυτόνομη οντότητα. Με την άνοδο του εθνικισμού το κράτος υποτάσσεται στις δεσμεύσεις έναντι του έθνους. Υποστηρικτές της ρεαλιστικής θεωρίας πιστεύουν ότι είναι αφελής η πίστη στο διεθνές δίκαιο και τη συλλογική ασφάλεια κάτι που κατά την άποψή τους (Carr, Morgenthau) εμπόδισε τους πολιτικούς και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού να κατανοήσουν και να προλάβουν τη γερμανική επέκταση. Εξηγούν ότι υψηλότερη αυθεντία από το κυρίαρχο κράτος δεν υπάρχει άρα η φυσική κατάσταση της διεθνούς πολιτικής χαρακτηρίζεται από αναρχία και όχι από αρμονία. Κάθε κράτος είναι αναγκασμένο να τα βγάλει πέρα μόνο του, δίνοντας προτεραιότητα στα δικά του εθνικά συμφέροντα για να επιβιώσει και να υπερασπιστεί την επικράτειά του. Ωστόσο, αυτή η διεθνής αναρχία δεν σημαίνει αδιάκοπο πόλεμο.

Η ισορροπία δυνάμεων είναι συμβατή με τη ρεαλιστική πολιτική θεωρία αφού τα κράτη μπορούν να συνεργαστούν και να συμμαχούν εξασφαλίζοντας μακροχρόνιες περιόδους ειρήνης. Οι συμμαχίες όμως καταρρέουν κάποια στιγμή αφού η εξουσία, ο πλούτος και οι πόροι δεν κατανέμονται ισομερώς ανάμεσα στα κράτη και τότε ο πόλεμος είναι το πιθανότερο αποτέλεσμα. Υπάρχει ένα ιεραρχικό σύστημα κρατών όπου κάποια κράτη είναι ισχυρότερα από άλλα άρα μιλάμε για μεγάλες δυνάμεις ή υπερδυνάμεις που οδήγησαν σε σφαίρες επιρροής, απροκάλυπτης αποικιοκρατίας και στη δημιουργία μιας διπολικής παγκόσμιας τάξης (Η.Π.Α.-Ε.Σ.Σ.Δ.) μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με τους ρεαλιστές αυτός ο διπολισμός συνέβαλε στη διατήρηση της ειρήνης καθώς η κλιμάκωση των εξοπλισμών είχε οδηγήσει σε αυτό που ονομάστηκε MAD (τρελός) δηλαδή Mutually Assured Destruction όσον αφορά τα πυρηνικά όπλα.

Νεορεαλισμός

Πρόκειται για έναν νέο ή δομικό ρεαλισμό που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του ΄80 που τροποποιεί την ιδέα μιας «άναρχης κοινωνίας» (Bull, 1977).

Διανοητές όπως ο Waltz (1979) εξακολουθούν να αναγνωρίζουν την κεντρική σημασία της πολιτικής ισχύος αλλά δεν εξηγούν τα γεγονότα τόσο με όρους σύστασης και στόχων μεμονωμένων κρατών όσο με τους δομικούς περιορισμούς του διεθνούς συστήματος.

Πάντως και οι δυο θεωρήσεις νομιμοποιούν τη στρατιωτική κλιμάκωση και τις ηγεμονικές φιλοδοξίες των μεγάλων δυνάμεων.

Η πολιτική της ισχύος δεν κατάφερε τόσο να διατηρήσει την ειρήνη όσο να φέρει τον κόσμο στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής. Εστιάζοντας στο κράτος ως κυρίαρχο διεθνή παράγοντα αγνόησαν τις πλουραλιστικές τάσεις που άλλαξαν την όψη της διεθνούς πολιτικής προς τα τέλη του 20^ου αιώνα. Μια χαρακτηριστική παρομοίωση του John Burton (1972) για τα κυρίαρχα κράτη είναι ότι θυμίζουν συμπαγείς μπάλες που κινούνται με εξωτερική πίεση πάνω στο τραπέζι του μπιλιάρδου (σύστημα διεθνούς αναρχίας) και συγκρούονται μεταξύ τους. Οι πλουραλιστές διαφωνούν με την παρομοίωση.