ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Γιατί η φυσική κατάσταση της διεθνούς πολιτικής είναι άναρχη;

Ο πολιτικός Ρεαλισμός, έχει βαθιές ρίζες στον χρόνο, με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη (5^ος αι. π.Χ) και τον Σουν Τζου με την Τέχνη του Πολέμου στην Κίνα, κι αργότερα αναγενννήθηκε χάρη στον Machiavelli (16^ος αι.) και τον Thomas Hobbes (17^ος αι.).

Τον 20^ο αιώνα η άποψη ότι οι διεθνείς σχέσεις πρέπει να θεμελιώνονται στην πολιτική της ισχύος και στην επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων κυριάρχησε έναντι της καθοδήγησης από την ηθική του ιδεαλισμού. Οι δυο πόλεμοι ενίσχυσαν σημαντικά τη θεωρία του ρεαλισμού. Για τους ρεαλιστές το κράτος είναι κυρίαρχος παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή και δρα σαν αυτόνομη οντότητα. Με την άνοδο του εθνικισμού το κράτος υποτάσσεται στις δεσμεύσεις έναντι του έθνους. 

Υποστηρικτές της ρεαλιστικής θεωρίας πιστεύουν ότι είναι αφελής η πίστη στο διεθνές δίκαιο και τη συλλογική ασφάλεια που κατά την άποψή τους (Carr, Morgenthau) εμπόδισε τους πολιτικούς και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού να κατανοήσουν και να προλάβουν τη γερμανική επέκταση. Εξηγούν ότι υψηλότερη αυθεντία από το κυρίαρχο κράτος δεν υπάρχει άρα η φυσική κατάσταση της διεθνούς πολιτικής χαρακτηρίζεται από αναρχία και όχι από αρμονία. Κάθε κράτος είναι αναγκασμένο να τα βγάλει πέρα μόνο του, δίνοντας προτεραιότητα στα δικά του εθνικά συμφέροντα για να επιβιώσει και να υπερασπιστεί την επικράτειά του. Ωστόσο, αυτή η διεθνής αναρχία δεν σημαίνει αδιάκοπο πόλεμο.

Η ισορροπία δυνάμεων είναι συμβατή με τη ρεαλιστική πολιτική θεωρία αφού τα κράτη μπορούν να συνεργαστούν και να συμμαχούν εξασφαλίζοντας μακροχρόνιες περιόδους ειρήνης. 

Οι συμμαχίες όμως καταρρέουν κάποια στιγμή αφού η εξουσία, ο πλούτος και οι πόροι δεν κατανέμονται ισομερώς ανάμεσα στα κράτη και τότε ο πόλεμος είναι το πιθανότερο αποτέλεσμα. 

Υπάρχει ένα ιεραρχικό σύστημα κρατών όπου κάποια κράτη είναι ισχυρότερα από άλλα άρα μιλάμε για μεγάλες δυνάμεις ή υπερδυνάμεις που οδήγησαν σε σφαίρες επιρροής, απροκάλυπτης αποικιοκρατίας και στη δημιουργία μιας διπολικής παγκόσμιας τάξης (Η.Π.Α.-Ε.Σ.Σ.Δ.) μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Βέβαια, άλλες υπερδυνάμεις αναδεικνύονται σήμερα ως γνωστόν. 

Σύμφωνα με τους ρεαλιστές ο διπολισμός συνέβαλε στη διατήρηση της ειρήνης, καθώς η κλιμάκωση των εξοπλισμών είχε οδηγήσει σε αυτό που ονομάστηκε MAD (τρελός) δηλαδή Mutually Assured Destruction όσον αφορά τα πυρηνικά όπλα.

Ο νεορεαλισμός αποτελεί έναν νέο ή δομικό ρεαλισμό που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του ΄80 που τροποποιεί την ιδέα μιας «άναρχης κοινωνίας» (Bull, 1977).

Διανοητές όπως ο Waltz (1979) εξακολουθούν να αναγνωρίζουν την κεντρική σημασία της πολιτικής ισχύος, αλλά δεν εξηγούν τα γεγονότα τόσο με όρους σύστασης και στόχων μεμονωμένων κρατών όσο με τους δομικούς περιορισμούς του διεθνούς συστήματος.

Και οι δυο θεωρήσεις νομιμοποιούν τη στρατιωτική κλιμάκωση και τις ηγεμονικές φιλοδοξίες των μεγάλων δυνάμεων. Η πολιτική της ισχύος δεν κατάφερε τόσο να διατηρήσει την ειρήνη όσο να φέρει τον κόσμο στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής. Εστιάζοντας στο κράτος ως κυρίαρχο διεθνή παράγοντα αγνόησαν τις πλουραλιστικές τάσεις που άλλαξαν την όψη της διεθνούς πολιτικής προς τα τέλη του 20^ου αιώνα. 

Ο Αυστραλός διπλωμάτης και ακαδημαϊκός John Burton (1972) παρομοίασε τη νεοϊδεαλιστική προσέγγιση της πολιτικής σε μια παγκόσμια κοινωνία σαν έναν ιστό αράχνης. Επίσης,

με μια άλλη παρομοίωση σχετικά με τα κυρίαρχα κράτη είπε ότι του θυμίζουν συμπαγείς μπάλες που κινούνται με εξωτερική πίεση πάνω στο τραπέζι του μπιλιάρδου (σύστημα διεθνούς αναρχίας) και συγκρούονται μεταξύ τους. Οι πλουραλιστές διαφωνούν με την παρομοίωση, αλλά η αράχνη του Burton, εξακολουθεί να υφαίνει τον ιστό της στον πλανήτη. Άραγε σε ποιά νέα ηθική ή νέα ιδεολογία πραγματικά επιδιώκει να παγιδεύσει τους λαούς; Θα τα καταφέρει, αν δεν τα έχει ήδη καταφέρει;...

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ... ΜΕΣΑΙΩΝΑ!

Στην Ευρώπη η Παιδεία και ο Πολιτισμός

Το ξέρατε ότι απο τις σημαντικότερες περιόδους για την παιδεία, ήταν ο 9ος αιώνας;

Ο Καρλομάγνος (που δεν γνώριζε γραφή ούτε ανάγνωση) ένωσε το μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής Ευρώπης και επέβαλε ένα είδος κεντρικής διοίκησης, που απαιτούσε εξειδικευμένη στελέχωση. Έτσι, ιδρύθηκαν σχολεία (και στις τρεις βαθμίδες) και καθεδρικές σχολές.

Αυτά αποτέλεσαν τις βάσεις για την επερχόμενη ανάπτυξη της αστικής παιδείας!

Τα πρώτα αστικά σχολεία, στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης, άρχισαν να δημιουργούνται απο τον 11ο αιώνα. Ήταν ανεξάρτητα απο τις καθεδρικές σχολές όπου καταρτιζόταν ο κλήρος. Με την ανάπτυξη των πόλεων και του εμπορίου εδραιώθηκε το εκπαιδευτικό σύστημα. Στα μεγάλα αστικά κέντρα εμφανίστηκαν οι "διανοούμενοι", που είχαν ως επάγγελμα τον στοχασμό! Οι λόγιοι αυτοί, ήταν οι καθηγητές των σχολών του 12ου αιώνα, που ως επαγγελματίες του πνεύματος οργανώθηκαν σε συντεχνίες.

Λίγο πριν απο το τέλος του 12ου αιώνα η εισροή νέων γνώσεων ήταν τόσο μεγάλη, που δημιουργήθηκε ανάγκη για ανώτερες σπουδές.

Τον 13ο αιώνα, μέσα σε ένα μεταβαλλόμενο εκπαιδευτικό και αστικό περιβάλλον, αναδύθηκε ο θεσμός του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου. Δεν επρόκειτο για ένα σύνολο κτιρίων ούτε για έναν οργανισμό, όπως είναι σήμερα, αλλά ήταν συντεχνίες καθηγητών και σπουδαστών.

Αυτά, εν συντομία, συνέβησαν στην Ευρώπη κατα τον Μεσαίωνα σε ό,τι αφορά την παιδεία και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ας μη μιλούν, λοιπόν,για "μεσαίωνα"όσοι θέλουν να περιγράψουν με μελανά χρώματα τη σημερινή κατάσταση γιατί τα βήματα προς τη μόρφωση και τη γνώση των ανθρώπων υπήρξαν πράγματι θεαματικά στη μακρινή εκείνη εποχή.

Σήμερα, όμως, μέλημα των διοικούντων τις χώρες στην Ευρώπη μοιάζει να είναι η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη αποξένωση της γνώσης απο τη διανόηση και τη βαθύτερη καλλιέργεια του πνεύματος. Οι άνθρωποι που αποφοιτούν απο σχολές και πανεπιστήμια αποτελούν εξιδικευμένα εργαλεία παραγωγικότητας και σκληρού ανταγωνισμού. Σίγουρα, οι οικονομικές ανάγκες, και τώρα όπως τότε , απαιτούν άμεση ικανοποίηση. Πολλά σχολεία, τον 11ο αιώνα, οργανώνονταν από τις συντεχνίες των πλούσιων εμπόρων. Οι ανάγκες των πολυεθνικών εταιρειών, τον 20ο και τον 21ο αίώνα, χωρίς πραγματικό ανθρωπιστικό προσανατολισμό, αναζητούν εξειδικευμένο δυναμικό στελεχών, που να ανταποκρίνεται στη μια και μοναδική ανάγκη της συνεχούς αύξησης των κερδών. Χορηγοί- επενδυτές εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων, παγκοσμίως, ενισχύουν την αντίληψη της απόκτησης γνώσεων με γνώμονα την απόκτηση πλούτου. Με τη λογική του σκληρού ανταγωνισμού και του συνακόλουθου αντίστοιχου management με σκοπό το υπερκέρδος, χώρος και χρόνος για τον πολιτισμό, με όρους στοχασμού, διανόησης και βαθύτερης καλλιέργειας του ανθρώπινου πνεύματος, περιορίζονται δραματικά. Άλλωστε, δεν λείπουν παντός είδους χλευαστικά σχόλια για ανθρώπους που δεν κυνηγούν άκριτα τον υλικό πλούτο και θεωρούν ότι η πραγματική ευημερία έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση τον πνευματικό πολιτισμό, καθενός και του συνόλου, στην κοινωνία. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, ανεξαρτήτως απαρίθμησης αιώνων, ο "μεσαίωνας" ξαναγυρνά στα χρόνια της από-γνωσης και της χολέρας... του νου.

Το ερώτημα που προκύπτει επιτακτικά είναι εάν η Οικονομία υπηρετεί τον Πολιτισμό;

Προτού, όμως, απαντηθεί θα έπρεπε να σκεφτούμε πάλι και να συνειδητοποιήσουμε το περιεχόμενο που έχει στη σημερινή καθημερινότητα η λέξη "πολιτισμός". Γιατί, άραγε, με τον πολιτισμό που κατακτήσαμε στη δυτική κοινωνία, η ζωή μας γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη ενώ η ποιότητα του τρόπου διαβίωσης (δυστυχώς και επιβίωσης) ολοένα πιο ευτελής; Έχει κυλήσει τόσος πολύς χρόνος απο την εποχή του Καρλομάγνου, που, λογικά, εφόσον ο κόσμος γλίτωσε, μέχρι σήμερα, την ολοκληρωτική καταστροφή, θα περίμενε κανείς να έχουν πια ξεπεραστεί τα περισσότερα εμπόδια ώστε όλοι οι άνθρωποι να ζουν με λιγότερες επι πληρωμή επαγγελματικές ή άλλες Α-σχολίες, καλύτερες αμοιβές, και ελεύθερο χρόνο να καλλιεργούν, χωρίς κανένα φόβο, την ανθρώπινη σκέψη να είναι πιο φιλική προς τους ίδιους και το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα γεννηθούν, θα ζήσουν και θα πεθάνουν.

ΜΟΝΟ ΒΑΘΥ ΚΟΥΡΕΜΑ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΡΙΖΑ

Συνέντευξη

Ο Μιχάλης Υδραίος είναι ιστορικός-κοινωνιολόγος, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς σκέφτεται τα βασικά προβλήματα της κοινωνίας ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό αλλά δραστήριο μέλος της αξιωματικής αντιπολίτευσης; Απαντά στις ερωτήσεις της ΣΦΑΙΡΑΣ σχετικά με τα Α.Ε.Ι. της Ελλάδας όπου θεωρεί ότι το βασικό πρόβλημα είναι η ανεπαρκής χρηματοδότηση. Όσον αφορά τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, η λύση πρέπει να αναζητηθεί στη «συνεταιριστική – κοινωνική οικονομία» και υποστηρίζει ότι κύρια προϋπόθεση για να ορθοποδήσει η χώρα, είναι βαθύ κούρεμα του χρέους και αποπληρωμή του υπολοίπου με αναπτυξιακή ρήτρα, μας λέει. Είναι σαφές ότι από τις απαντήσεις του προκύπτουν ερωτήματα προς συζήτηση και προβληματισμό. Αλλά αυτός δεν είναι και ο σκοπός κάθε συνέντευξης…

Σ.:Τι κυρίως φταίει για τα «χάλια» των ελληνικών Α. Ε. Ι.;

Πιστεύετε ότι μόνο αν οι Έλληνες πολίτες πλήρωναν τα μαλλιά της κεφαλής τους για να σπουδάσουν οι ίδιοι ή τα παιδιά τους, θα ήταν και στην πατρίδα μας το επίπεδο και η εικόνα των σχολών όπως στα λεγόμενα καλά πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης;

Μ.Υ.: Αρχικά θα ήθελα να σημειώσω ότι δεν συμμερίζομαι μία  λογική  απαξίωσης των ελληνικών Α.Ε.Ι. Εκτιμώ ότι υπάρχουν ιδρύματα ,σχολές και τμήματα υψηλού επιπέδου, με αποφοίτους που γίνονται εύκολα δεκτοί για μεταπτυχιακές σπουδές σε υψηλού επιπέδου σχολές του εξωτερικού. Το σημειώνω αυτό καθώς ένα κομμάτι του κυρίαρχου συστήματος στην προσπάθεια  του να επισημάνει την υπερίσχυση του ιδιωτικού πανεπιστημίου υπερτονίζει τις αδυναμίες του δημόσιου πανεπιστημίου.

 Όχι ότι δεν υπάρχουν προβλήματα, με κύριο αυτό της υπο-χρηματοδότησης που περιορίζει την ανάπτυξη των ερευνητικών προγραμμάτων και τη γείωση της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης στην παραγωγική και κοινωνική διαδικασία .

Προβλήματα που επιτείνονται καθώς σήμερα η απόλυτη υπο-χρηματοδότηση που επιβάλλουν οι νεοφιλελεύθερες μνημονιακές πολιτικές, αναγκάζουν  πολλά πανεπιστήμια να αναγκάζονται να αναστείλουν την λειτουργία τους 

(Καποδιστριακό, Ε.Μ.Π.) 

Σ.: Πιστεύετε ότι μόνιμος δημόσιος υπάλληλος σημαίνει συνώνυμο της αδιαφορίας, της ανεπάρκειας και της αγένειας ενώ ιδιωτικός υπάλληλος σημαίνει καλύτερος, προθυμότερος, εξυπνότερος και επαρκέστερος μόνο και μόνο επειδή νιώθει πιο ανασφαλής; 

Η επιχειρηματολογία περί της βλαβερής μονιμότητας αποτελεί ευτελή δικαιολογία ή υπάρχει σοβαρή βάση γι αυτήν; Μια ελληνική κυβέρνηση μπορεί ή όχι να διορθώσει τις δυσλειτουργίες του δημόσιου τομέα αντί να τον καταργεί προκειμένου να τον μετατρέψει σε υπόδειγμα εξυπηρέτησης, ποιότητας και αποτελεσματικότητας παρεχόμενου έργου και υπηρεσιών;

Μ.Υ.: Διαφωνώ πλήρως με αυτήν την ανάλυση, ,εκτιμώ ότι είναι μία  επιδερμική μιντιακή προσέγγιση. Επί της ουσίας πίσω από αυτήν την ανάλυση βρίσκεται η αντίληψη του λιγότερου ή καθόλου κράτους και η επιδίωξη της αποδόμησης των δημόσιων αγαθών (παιδεία-υγεία). Στον αντίποδα του κομματικού αναξιοκρατικού  δημοσίου που συγκροτήθηκε μετεμφυλιακά στη χώρα μας χρειάζεται ένα σύγχρονο, ευέλικτο αξιοκρατικό δημόσιο με αντίστοιχους δημόσιους λειτουργούς. Αυτού του τύπου ο δημόσιος τομέας σε συνεργασία με έναν δίκαιο και οικολογικά προσανατολισμένο ιδιωτικό τομέα μπορούν να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις μίας ισχυρής παραγωγικής ανάταξης. Συνολικά εκτιμώ ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τόσο τις ιδεοληψίες του κρατισμού όσο και αυτές του νεοφιλελευθερισμού και να προχωρήσουμε μπροστά σε μία λογική αλληλοσυμπλήρωσης και συνδημιουργίας  του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα .

Σε ένα τέτοιο σχήμα έχει θέση και ο τομέας της συνεταιριστικής-κοινωνικής οικονομίας.

Σ.: Οι συνταξιούχοι των 400 (κι ακόμα παρακάτω) ευρώ, υπάρχουν επειδή δεν δούλεψαν στη ζωή τους όσο θα έπρεπε ή για άλλους λόγους που δεν μπορούν στο ορατό μέλλον να θεραπευτούν; Ποιοι είναι αυτοί οι λόγοι;

Μ.Υ.: Οι συνταξιούχοι των 400 ευρώ είναι θύματα μία ανάλγητης πολιτικής που με επίφαση την δημοσιονομική κρίση πέφτουν θύματα μίας άγριας αναδιανομής του πλούτου που κάνει τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους πλουσιότερους. Τα τρία μνημόνια τα οποία έχουν ψηφισθεί από το 2010 και μετά άφησαν ανέγγιχτα τα πλουσιότερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, υποβαθμίζοντας τα εισοδήματα και την ζωή της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.

Σ.: Συνοπτικά, πέστε μας, με πέντε βήματα, τι χρειάζεται αυτή η χώρα για να ορθοποδήσει και να ευημερήσει;

Μ.Υ.: - Προστασία για τα πιο αδύναμα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, γι αυτούς που έχει χτυπήσει πιο πολύ η κρίση. 

- Εξασφάλιση ρευστότητας της αγοράς

- Βαθύ κούρεμα του ελληνικού χρέους και αποπληρωμή του υπόλοιπου τμήματος με αναπτυξιακή ρήτρα (απαραίτητη προϋπόθεση για την εξασφάλιση της ρευστότητας). 

- Αναδιανομή των εισοδημάτων κυρίως μίας τολμηρής φορολογικής μεταρρύθμισης 

- Παραγωγική ανασυγκρότηση με στροφή στις νέες τεχνολογίες, τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας , τη βιολογική γεωργική παραγωγή, τον ήπιο τουρισμό, την έρευνα και την παιδεία.

-Μεταρρύθμιση του κράτους και του δημοσίου, ευελιξία, αξιοκρατία.